Διεθνές κληρονομικό δίκαιο – εφαρμοστέο δίκαιο για Έλληνες που διαμένουν στο εξωτερικό

Οι εθνικές διατάξεις περί κληρονομικής διαδοχής διαφέρουν σημαντικά από το ένα Κράτος-Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) στο άλλο (π.χ. ως προς την ιδιότητα κληρονόμου, τις κληρονομικές μερίδες, τη νόμιμη μοίρα, την έκταση της ελευθερίας σύνταξης διαθήκης, τον τρόπο διαχείρισης της κληρονομιάς, την έκταση της ευθύνης των κληρονόμων για χρέη του κληρονομηθέντος, κ.λπ.). Στις διασυνοριακές υποθέσεις κληρονομικής διαδοχής, είναι αναγκαίο να προσδιοριστεί το δικαστήριο που είναι αρμόδιο να επιληφθεί της υπόθεσης, καθώς και το εφαρμοστέο δίκαιο.

Σημαντικό βήμα για τη διευκόλυνση των διασυνοριακών κληρονομικών διαδοχών υπήρξε η θέσπιση, στις 4 Ιουλίου 2012, νέων Ενωσιακών Κανόνων οι οποίοι έχουν σχεδιαστεί για να απλουστεύσουν την αντιμετώπιση των νομικών πτυχών μιας διεθνούς κληρονομικής διαδοχής από τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι νέοι αυτοί κανόνες εφαρμόζονται στην κληρονομική διαδοχή αυτών που αποβιώνουν από τις 17 Αυγούστου 2015 και μετά.

Ο παραπάνω Ευρωπαϊκός Κανονισμός διασφαλίζει ότι μια διασυνοριακή κληρονομική διαδοχή αντιμετωπίζεται συνεκτικά, βάσει ενός δικαίου και από μια και μόνο αρχή. Καταρχήν τα δικαστήρια του Κράτους-Μέλους στο οποίο οι πολίτες είχαν την τελευταία συνήθη διαμονή τους έχουν διεθνή δικαιοδοσία να επιληφθούν της κληρονομικής διαδοχής και επομένως θα εφαρμοστεί το δίκαιο του εν λόγω Κράτους-Μέλους. Ωστόσο, οι πολίτες μπορούν να επιλέξουν το δίκαιο της χώρας της οποίας έχουν την ιθαγένεια ως δίκαιο που θα πρέπει να εφαρμοστεί στην κληρονομική διαδοχή τους. Με την εφαρμογή ενός δικαίου από μια και μόνο αρχή σε διασυνοριακή κληρονομική διαδοχή αποφεύγονται παράλληλες διαδικασίες με ενδεχομένως αντικρουόμενες δικαστικές αποφάσεις. Επίσης, διασφαλίζεται ότι οι αποφάσεις που εκδίδονται σε Κράτος-Μέλος αναγνωρίζονται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς να απαιτείται ειδική διαδικασία.

Ο Κανονισμός καθιερώνει επίσης το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο. Αυτό το έγγραφο, το οποίο εκδίδεται από την αρχή που επιλαμβάνεται της κληρονομικής διαδοχής, μπορεί να χρησιμοποιείται από τους κληρονόμους, κληροδόχους, διαχειριστές της κληρονομίας και εκτελεστές διαθήκης, για να αποδεικνύουν την ιδιότητά τους και να ασκούν τα δικαιώματα ή τις εξουσίες τους σε άλλα Κράτη-Μέλη. Το ευρωπαϊκό κληρονομητήριο από τη στιγμή που θα εκδοθεί, θα αναγνωρίζεται σε όλα τα Κράτη-Μέλη χωρίς να απαιτείται ειδική διαδικασία.

Όσον αφορά το Ελληνικό Αστικό Δίκαιο, με το άρθρο 28 του ΑΚ, η κληρονομική διαδοχή υπόκειται στο δίκαιο του κράτους του οποίου την ιθαγένεια είχε ο κληρονομούμενος κατά τον χρόνο του θανάτου του. Κατά συνέπεια, ακόμη και αν στο πλαίσιο της κληρονομίας υφίστανται περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό, η κληρονομική διαδοχή υπόκειται στους κανόνες του Ελληνικού Δικαίου εφόσον ο κληρονομούμενος ήταν Έλληνας.

Για Έλληνες που κατοικούν στο εξωτερικό, το άρθρο. 21 του Ν. 1738/1987 ορίζει ότι, αν έχουν ζήσει τουλάχιστον 25 συνεχόμενα έτη προ του θανάτου τους στο εξωτερικό, δεν υπόκεινται στους περιορισμούς περί της νόμιμης μοίρας. Η συγκεκριμένη διάταξη συνιστά εξαίρεση από το άρθρο 28 του ΑΚ, καθώς αφήνει ένα παράθυρο σχετικά με τους κανόνες της νόμιμης μοίρας του Ελληνικού Δικαίου, ακόμη και αν έχουμε να κάνουμε με Έλληνες πολίτες.

Μια περαιτέρω εξαίρεση στο άρθρο 28 ΑΚ προβλέπεται σε σχέση με τις τυπικές προϋποθέσεις εγκυρότητας των διαθηκών. Έτσι, η εγκυρότητα των διαθηκών καθορίζεται σύμφωνα με τη σύμβαση της Χάγης της 5.10.1961. Σε συμφωνία με αυτήν, το άρθρο 11 του ΑΚ ορίζει ότι ο τύπος διαθήκης κατά τον χρόνο σύνταξής της υπόκειται στο δίκαιο του τόπου που υπόκειται και αυτή, βάσει του περιεχομένου της, ή στο δίκαιο του τόπου όπου συντάχθηκε ή στο δίκαιο ιθαγένειας του διαθέτη. Κατά την κρατούσα άποψη θεωρείται έγκυρη μια διαθήκη που συντάχθηκε από Έλληνα στο εξωτερικό.